- Tipovi moždanog udara
Prema mehanizmu nastanka moždani udari se dele na :
– ishemijski moždani udar (IMU), koji je posledica okluzije (zapušenja) krvnog suda trombom ili embolusom (ugruškom koji je stvoren na nekom drugom mestu i krvotokom dospe do mozga). On je češći i javlja se u oko 75-80% bolesnika.
– hemoragijski moždani udar (HMU – krvarenje unutar ili oko mozga) je posledica rupture (prskanja) krvnog suda, i javlja se u 20-25% bolesnika, kao intracerebralna hemoragija – ICH i subaranoidalna hemoragija – SAH.
U zavisnosti od zahvaćenosti delova mozga obe vrste su fenomenološki slične, ako ne i iste, te se KLINIČKI ispoljavaju u zavisnosi od lokacije oštećenja.
Početak može biti nagao sa glavoboljom i izmenom stanja svesti, češće kod hemoragijskog moždanog udara.
Oštećenje leve hemisfere (dominantne – leva hemisfera mozga kontroliše desnu polovinu tela) dovodi do slabosti ili oduzetosti desne polovine tela, izmene osećaja desne polovine tela (smanjen osećaj dodira, trnjenje); može biti uzrok i govornih smetnji, uz otežan izgovor, razumevanje i poremećaj pisanja.
Oštećenje desne hemisfere (desna polovina mozga kontroliše funkcije leve polovine tela) dovodi do slabosti ili oduzetosti leve polovine tela, izmene stanja svesti i zanemarivanja leve polovine tela, izmene osećaja leve polovine tela.
Oštećenje malog mozga – mali mozak učestvuje u kontroli pokreta i održavanju ravnoteže, kao i u govoru, te oštećenje malog mozga uzrokuje poremećaj ravnoteže ili koordinacije iste strane tela. Uzrok je i otežanog, nejasnog govora.
Oštećenje moždanog stabla – to je vrlo važan deo mozga koji se nastavlja na kičmenu moždinu i kroz koji prolaze sva važna nervna vlakna. U njemu se nalaze centri koji učestvuju u disanju, radu srca i održavanju krvnog pritiska. Oštećenje ovog dela može biti vrlo ozbiljno tj.ugrožavajuće po život. Može se manifestovati vrtoglavicom, duplim slikama, izmenjenim govorom, naglim poremećajem stanja svesti, poremećajem disanja i rada srca a može izazvati oduzetost ili gubitak osećaja u jednoj strani tela ili, čak, i u sva četiri ekstremiteta.
| Hemoragijski moždani udar (HMU) |
Nastaje usled prskanja (rupture) krvnog suda ili defekta na njemu. Tegobe su posledica izlivanja krvi u moždano tkivo, pritiska na okolno tkivo, otoka istog. Do prskanja najčeće dolazi usled naglog skoka krvnog pritiska i popuštanja aterosklerotski izmenjenog krvnog suda, ali se može javiti kod urodjenog ili stečenog defekta krvnog suda (aneurizme, AV malformacije). |
| Ishemijski moždani udar (IMU) |
Ishemijski moždani udar nastaje zbog prekida protoka krvi u određenom delu mozga. Usled prekida protoka dolazi do prestanka snabdevanja moždanog tkiva kiseonikom i hranljivim materijama što dovodi do smrti ćelija i nepovratnog moždanog oštećenja ako stanje traje duže od nekoliko minuta.
Najčešći uzrok oštećenja krvnih sudova u mozgu koji dovodi do moždanog udara je ateroskleroza.
Ateroskleroza je bolest kod koje dolazi do stvaranja naslaga masnoća, vezivnog tkiva, ugrušaka, kalcijuma u zidu krvnog suda, što dovodi do suženja, začepljenja i ili slabljenja zida krvnog suda. Sem toga, do zapušenja krvnog suda može doći usled embolije (ugruška koji je krvnom strujom došao sa nekog drugog mesta u krvotoku).
 |
Tromboza |
Embolija
|
Kod ishemijskog moždanog udara, prema kliničkoj slici u odnosu na VREMENSKI faktor, moždani udari se dele na one kod kojih postoji definitivno oštećenje moždanog tkiva (AIMU), i tranzitorne (prolazne) ishemijske atake (TIA).
AIMU
Klinički se obe grupe ispoljavaju na skoro isti način, tj. u zavisnosti od zahvaćenosti krvnog suda i dela mozga koji hrani.
Oštećenje leve hemisfere (dominantne – leva hemisfera mozga kontroliše desnu polovinu tela) dovodi do slabosti ili oduzetosti desne polovine tela, izmene osećaja desne polovine tela (smanjen osećaj dodira, trnjenje); može biti uzrok i govornih smetnji, uz otežan izgovor, razumevanje i poremećaj pisanja i čitanja.
Oštećenje desne hemisfere (desna polovina mozga kontroliše funkcije leve polovine tela) dovodi do slabosti ili oduzetosti leve polovine tela, izmene stanja svesti i zanemarivanja leve polovine tela, izmene osećaja leve polovine tela.
Oštećenje malog mozga – mali mozak učestvuje u kontroli pokreta i održavanju ravnoteže, kao i u govoru, te oštećenje malog mozga uzrokuje poremećaj ravnoteže ili koordinacije iste strane tela. Uzrok je i otežanog, nejasnog govora.
Oštećenje moždanog stabla – to je vrlo važan deo mozga koji se nastavlja na kičmenu moždinu i kroz koji prolaze sva važna nervna vlakna. U njemu se nalaze centri koji učestvuju u disanju, radu srca i održavanju krvnog pritiska. Oštećenje ovog dela može biti vrlo ozbiljno tj.ugrožavajuće po život. Može se manifestovati vrtoglavicom, duplim slikama, izmenjenim govorom, naglim poremećajem stanja svesti, poremećajem disanja i rada srca, izazvati oduzetost ili gubitak osećaja u jednoj polovini tela, ili čak, u sva četiri ekstremiteta.
Tranzitorni ishemijski atak (TIA) je kratka epizoda neurološkog poremećaja koja ne traje duže od 60 minuta i nema trajnog oštećenja mozga. Ranije se smatralo da traje do 24 h. Može se ispoljiti kao prolazni poremećaj moždanih fukcija ili retine (mrežnjače oka). Vrlo je važno da se bolesnik i sa prolaznim tegobama javi, jer je rizik od IMU povećan, a dijagnostika i tretman hitni!
Veliki je rizik od ponavljanja TIA-e, a smatra se da se u 10% slučajeva javi moždani udar u prvih 90 dana posle TIA-e (Rothwell PM, Warlow CP. Timing of TIAs preceding stroke: time window for prevention is very short. Neurology. 2005;64:817– 820). Prema novim istraživanjima rizik je i veći, iznosi 17%, te se TIA tretira kao AIMU.
U slučaju da primetite bilo koji simptom moždanog udara ili tranzitornog ishemičnog ataka, pozovite odmah SHP. Nemojte čekati, nadati se da će simptomi proći.
Pravovremena medicinska pomoć može sprečiti invalidnost i spasiti život!
- Prevencija
Ne pušiti, pravilno se hraniti, voditi računa o telesnoj težini, baviti se fizičkom aktivnošću, u umerenim količinama koristiti alkoholna pića (čaša vina dnevno), uzimati redovno propisanu terapiju kod osoba koje se leče od povišenog krvnog pritiska, šećerne bolesti, povišenih masti u krvi, poremećaja srčanog ritma.
- Faktori rizika
Utiču na nastajanje moždanog udara, i podeljeni su u dve grupe: na koje se može uticati i one na koje se ne može uticati.
- Simptomi
Najčešće nastaju naglo, pojavom različitih neuroloških ispada, ređe početak može biti sporijeg ili stepeničastog toka.
U zavisnosti od zahvaćenosti krvnog suda ispoljiće se i klinička slika. Najčesće je to slabost jedne polovine tela, nekad lica, ruke ili noge, trnjenje, govorne smetnje, vrtoglavica, nestabilan hod, glavobolja, ispadi vida, konfuznost.
- Dijagnoza
Brza dijagnoza je ključ za lečenje ishemijskog i hemoragijskog moždanog udara. Neophodno je prepoznati simptome od strane pacijenta, okoline i medicinskog osoblja. Što pre se javiti lekaru, obaviti neurološki pregled, laboratorijske testove i odgovarajuća snimanja.